Op verzoek van de redaktie van het NVZ Bulletin heb ik me verdiept in het fenomeen ‘grunting’. Ook wel ‘grunten’ of ‘growlen’ genoemd. Een vorm van stemgebruik waarbij de voortgebrachte klank nog het meeste lijkt op -heel hard- grommen. Hoewel er in veel hardrock en heavy metal stijlen behoorlijk rauw gezongen en geschreeuwd wordt, is ‘grunting’ typisch voor een subgenre dat men ‘Death metal’ noemt.
Onderzoek
Er is naar het fenomeen nog niet zoveel onderzoek gedaan. Over de fysiologische aspecten vond ik dan ook alleen dat grunting ontstaat door trillingen van de supraglottic structures, ofwel de valse stembanden, in samenwerking met de ware stemplooien. Ook de stand van het strotteklepje is van belang. Het lijkt verwantschap te hebben met het grommende geluid dat Louis Armstrong bijvoorbeeld maakte, en met het ‘throatsinging’ van Tibetaanse monniken. Maar over hoe deze technieken zich exact tot elkaar verhouden zou ik geen uitspraak durven doen.
In het nieuws
Door het Nederlands kampioenschap grunten is het fenomeen de laatste tijd diverse keren in het nieuws geweest. Het NRC en het Brabants Dagblad besteedden er aandacht aan en logopedist Piet Kooijman van het UMC St. Radboud te Nijmegen haalde het nieuws met zijn waarschuwing dat ‘grunting funest voor de stem is’. Twee jaar geleden meldde de eerste grunter zich bij de audities voor Idols (en haalde de finale waar hij vervolgens voor bedankte).
Roots
Death metal heeft zijn roots in de punk, hetgeen het anarchistische karakter van de muziek verklaart. Deze kenmerkt zich door virtuoze gitaar partijen, snelle tempowisselingen en dubbele basdrumpartijen. Alles gespeeld op een zeer hoog volume. De muziek heeft een dreigende sfeer, wordt zeer theatraal gebracht en maakt deel uit van een subcultuur waarbij een agressieve uitstraling gecultiveerd wordt door middel van zwarte kleding met shockerende opdrukken en metalen versieringen, en het dragen van piercings. Ook de teksten sluiten hierbij aan en gaan niet zelden over hel en verdoemenis.
Luisteren
Het beluisteren van Death Metal deed zodoende een beroep op mijn uithoudingsvermogen. Hoe extremer het stemgebruik hoe moeilijker het was onbevangen te blijven. De klank is rauw, gorgelend, onderaards en wordt vaak met veel kracht ‘naar buiten gespuugd’. Het leukst was het nog om er naar te luisteren èn te kijken (bijvoorbeeld via youtube.com), want dan krijg je meer mee van de context waarin het geheel plaatsvindt. Bovendien vind ik de energie, de overgave en de theatraliteit waarmee het geheel gebracht wordt wel weer leuk.
Een serieuze zaak
Door het extreme karakter van de geluiden die Death Metal vocalisten voortbrengen, wordt er over grunting vaak lacherig gedaan. Daarnaast schrikt het agressieve imago velen af. De zes mannelijke grunters die ik in verband met dit artikel interviewde, waren dan ook aangenaam verrast dat er iemand buiten hun eigen circuit interesse toonde in hetgeen ze deden. Grunting wordt door hen zeer serieus beoefend, een van hen wijdde bijvoorbeeld zijn afstudeerthesis eraan, en ze wisten er dan ook heel wat over te vertellen. Ook verwezen ze me soms door en werd ik voorzien van luistervoorbeelden. Het is trouwens niet zo dat er alleen mannelijke grunters zijn, ook vrouwen kunnen het. Luister bijvoorbeeld naar Arch Enemy met Angela Gossow. En ook op youtube.com (zoek op grunting) kan je zien dat zelfs freile Aziatische meisjes het kunnen.
De sound
Door de interviews en door te luisteren en te kijken op internet ontdekte ik dat grunting onderdeel is van een vocale cultuur waarbij men nauwgezet onderscheid maakt tussen de diverse klanken. Genoemd werden o.a. hoge, lage en mid- screams, pigscreams, inhale screams, talking screams, deathgrunts, black metal screams, deathcore shouts, southern rockscreams, screamos en hardcore grunts. Bij nadere bestudering bleken de woorden hoog/midden/laag meer op de klankkleur betrekking te hebben dan op de grondtoon. Voor zover deze waarneembaar is, is deze altijd vrij laag. Ongeveer tussen d klein en g klein. De sound kan erg verschillen. Bij een deathgrunt overheersen bijvoorbeeld de subharmonische dusdanig dat er weinig meer valt waar te nemen dan een vervaarlijk grommend geluid zonder waarneembare toonhoogte. Hierbij is de tekst moeilijk te volgen en heeft het vocale deel veel weg van een vulkaan eruptie. Andere vormen van grunting zijn zeer verstaanbaar, hebben een duidelijke toonhoogte en worden ritmisch uitgevoerd.
Distortion voor zangers
Grunting wordt door de geïnterviewden omschreven als “een grommend keelgeluid”, “gekleurde ruis”, “een agressieve manier van schreeuwen”. Het is opvallend dat allen er rond hun vijftiende mee begonnen, de meesten beoefenen het nu zo’n 10 jaar. Effectbejag, het boosaardige, onmenselijke en brute karakter van het geluid, de enorme variëteit aan klanken, het “oppermachtige gevoel” dat het geluid opwekt en de enorme fysieke inspanning worden o.a. genoemd als aantrekkelijke aspecten. “Je kunt grunten zien als een distortion voor zangers (n.b. distortion -engels voor vervorming– is een veelgebruikt gitaareffect). Het leuke hieraan is dat je als zanger daardoor iets unieks kan aanbrengen in de muziek, waardoor die beter tot zijn recht komt”. Een ander merkt op dat “het atonale karakter ervan compositorische mogelijkheden biedt”. Zo geeft het de gitaristen maximale vrijheid qua notenkeuze.
Autodidacten
Alle geïnterviewden zijn autodidact. Ze luisterden naar opnames van andere grunters en probeerden die te imiteren. Meestal werd het ook meteen uitgeprobeerd in hun eigen band. Sommigen vroegen tips aan collega zangers. Een van de geïnterviewden had veel baat bij het bestuderen van “ondertoonzang” (waarmee hij refereert aan ‘throatsinging’).
Grunting is iets dat veel oefening vergt en dat naar mate je het oefent, beter gaat klinken. Sommige grunters werken ook na jaren nog aan het zoeken naar de ideale techniek. In het begin deed het bij sommigen pijn, werden ze snel hees of vermoeid. Maar nu kunnen een aantal het wel 12 uur per dag volhouden zonder problemen of pijn. Sommigen doen tours waarbij ze 5-6 keer per week optreden. Anderen geven een maximum aan van 1,5 uur per dag. Hoe afwisselender de stem gebruikt wordt (dus als er bijvoorbeeld naast grunting ook normaal, ofwel clean, gezongen wordt), des te moeilijk het is. In de praktijk is het daarom vaak zo dat een band verschillende zangers heeft voor de gruntvocalen en de cleane zang. Ook vergt het meer techniek en (soms jaren) oefening als je je grunts verstaanbaar wilt maken.
Volume
De geïnterviewden geven allemaal aan verschillende soorten metal zangstijlen met elkaar af te wisselen. Vooral de scream (“een heel hoge ijzige gilzang”) wordt genoemd en verder het gebruik van verschillende kleuren en toonhoogten binnen het grunten zelf. Twee zangers wisselen grunting af met cleane zang. Op mijn vraag of grunting alleen hard kan, komt geen eenduidig antwoord. Sommigen zeggen dat het alleen hard kan, anderen zeggen dat het allebei mogelijk is eventueel afhankelijk van de toonhoogte, een derde zegt dat het nooit heel hard is en dat de microfoon het werk doet. Wil je je stem behouden dan is volume beheersing een voorwaarde, merkt iemand op.
De techniek
Niet elke grunter weet even goed hoe hij de techniek moet uitleggen, maar anderen zijn zeer gedetailleerd in de uitleg hoe ze het doen. Controle over de adem wordt door iedereen als zeer belangrijke voorwaarde genoemd. Als je dat beheerst hoeft het grunten zelf niet veel lucht te kosten. Het hele lichaam wordt stevig gemaakt, het hoofd hangt iets naar voren (de zgn ‘gorillahouding’ wordt genoemd), de lippen iets getuit. De meeste spanning wordt gevoeld in de buik, nek en hoog in de keel (ter hoogte van de kaak). Allen hebben het gevoel dat de keel open is. Een grunter vermeldt dat “de tong verdikt en naar achteren ligt, de zijkanten drukken tegen je bovenste kiezen aan”. Op video opnames valt het mij verder op dat grunters hun mond vaak zeer ver openen.
Microfoongebruik
Ofschoon de meeste grunters aangeven dat het soort microfoon dat je gebruikt niet zoveel uitmaakt, geven de meesten vanwege het hoge geluidsvolume op het podium de voorkeur aan een dynamische microfoon. De manier waarop je je microfoon gebruikt is wel heel belangrijk, want daarmee kan je de sound beïnvloeden. Door bijvoorbeeld een kom met je handen om de microfoonkop heen te maken wordt het geluid donkerder en eventueel zelfs lichtelijk overstuurd. Maak je de afstand tot de microfoon groter dan wordt het geluid dunner en zachter. De meesten houden dan ook de microfoon steeds zo dicht mogelijk tegen de lippen. Door voldoende uit te versterken hoef je minder hard te grunten waardoor je stem minder wordt belast. Ook compressie kan hierbij helpen. Verder wordt de microfoon ook als theatraal hulpmiddel genoemd. “It has a lot to do with acting, if not playing an instrument you’re not just holding the mic, you are often grabbing it really hard, like something to hold on to”.
Stembelasting
Uiteraard komt ook het onderwerp stembelasting aan bod. Kan de gemiddelde zanger zich al niet voorstellen dat hij ooit zou (kunnen en/of willen) grunten, het idee dat je het zou kunnen doen zonder al teveel last van je stem te krijgen is wellicht nog moeilijker voorstelbaar. Maar kijk je bijvoorbeeld naar dit filmpje http://youtube.com/watch?v=IdjoK8D6DwI&feature=related dan hoor je dat de reeds genoemde Angela Gossow, nog steeds een heldere spreekstem heeft. Ook Eric Kalsbeek van Textures combineert grunting met cleane zang. Luister je naar opnames van zijn band, bijvoorbeeld op myspace.com, dan hoor je dat ook zijn stem nog steeds gezond (en mooi!) klinkt. Grunting leidt dus niet bij iedereen tot stemschade. Deze conclusie wordt ook ondersteund door het voorbereidend wetenschappelijk onderzoek door Julian McGlasham. Een presentatie van dit onderzoek is ook op internet (youtube.com) te vinden, inclusief filmpjes van de glottis.
De eventuele achteruitgang van hun stem wordt overigens door veel grunters op de koop toe genomen, vooral de oudere garde vind het niet cool om les te nemen. Jongere, vooral professionele, grunters onderstrepen wel het belang van een goede warming up, voldoende adem techniek, voldoende vochtinname. Zij proberen zoveel mogelijk stemschade te voorkomen.
De invloed op de stem
Wat zeggen de geïnterviewde grunters hier zelf over: Veroorzaakt grunting bij hen problemen? Als ze veel moeten grunten dan merken ze dat wel na een paar dagen. Een goede warming up is heel belangrijk, evenals voldoende vochtinname en het nemen van voldoende pauzes bij opname-sessies. Je moet de stem in vorm houden en thuis blijven oefenen. De optredens zijn zeer intensief en belastend en hebben een impact op het cleane zanggeluid dat snel onvast en schor kan worden. Op de vraag of hun stem door grunting veranderd is, melden sommigen dat hun stem nu wat lager is en een klein beetje heser. Als ze veel moeten grunten dan gaat dat soms tijdelijk ten koste van de hoogte. Één geïnterviewde merkt dat nu hij, na 8 jaar, gestopt is met grunting zijn stem soepeler en toonvaster is. Ook kan hij makkelijker zacht zingen.
Warming Up
Dat veel grunters klachten krijgen, komt volgens hen doordat ze zich niet genoeg voorbereiden. Het is een belastende techniek, daardoor moet je het langzaam opbouwen, vooral qua volume, en teveel spanning op de keel vermijden. “ Veel kids voelen zich te goed om les te nemen. Gruntles, dat is toch niet stoer?” Je moet er vooral niet te jong aan beginnen, zegt één grunter, want naar mate je ouder wordt is het makkelijker. Ook de door veel vrouwen gebruikte inward-grunt, die ontstaat door te grunten op de inademing, is desastreus voor de stembanden en wordt genoemd als oorzaak van veel problemen. De techniek is naar hun idee wel door iedereen te leren, alhoewel de een er meer aanleg voor zal hebben dan de ander. “Mijn ex-vriendin, normaliter van de lieve singer/songwriter liedjes, kan het inmiddels ook!”
Kan iedereen het?
Niet alle geïnterviewden zijn ervan overtuigd dat ze de techniek aan een ander zouden kunnen leren. Ze zouden misschien tips kunnen geven, of kunnen helpen om beginners fouten te vermijden. Twee geïnterviewden zouden vooral op het geluid afgaan en proberen uit te leggen hoe de klank gevormd moet worden. Een ander merkt op dat het niet zoveel anders zou zijn dan normale zanglessen. “Maar de zanger moet ook gewoon heel veel uitproberen om er achter te komen wat voor geluiden hij kan maken”. Ook merkt iemand op dat een geschoolde èn gruntende zangleraar/es beter geschikt zou zijn deze techniek te onderwijzen.
Op dit moment zijn er nog niet zoveel van dergelijke ‘grunt-pedagogen’ en dat is misschien ook wel logisch: Wil je iemand in grunting scholen dan zul je toch ook zelf de techniek enigszins moeten beheersen. Het lastige van de techniek is echter dat als je hem intensief beoefent, de cleane zangstem daar makkelijk onder kan lijden. Slechts twee van de geïnterviewden wisselen grunting af met cleane zang en ervaren dat als heel moeilijk (maar niet onmogelijk). De anderen gebruiken hun cleane zangstem helemaal niet.
Grunt coaches
Een van de weinige zangpedagogen die zich tot nu toe met het genre bezig houdt is de Amerikaanse Melissa Cross. Haar dvd, getiteld The Zen of Screaming, wordt door sommigen gezien als ‘de bijbel voor heavy metal zangers’. Anderen hebben kritiek op de dvd omdat het deel over schreeuwen niet heftig genoeg is voor wat er in Death Metal gebruikelijk is. Ook in het boek van Cathrine Sadolin, Complete Zangtechniek, kun je oefeningen en een uitleg vinden over grunting. Zij noemt dit effect growl. Haar aanwijzingen werken goed, alhoewel het effect wel lichter klinkt en minder agressief dan bij de meeste Death Metal zangers. Wellicht gaat zij voor de hardcore grunter niet ver genoeg.
Voorlopige conclusie
Mijn voorlopige conclusie is dat wie bereid is door het zorgvuldig gecreëerde boosaardige imago heen te kijken, en eventueel oordoppen aan te schaffen, in grunting een interessant vocaal fenomeen zal ontdekken. Een fenomeen waarin de ene grunter zich met huid en haar overgeeft aan het emotionele aspect en maling heeft aan de vocale gevolgen, de ander het ziet als een speciale manier van ritmisch spreken en zich oefent in verstaanbaarheid en het produceren van diverse sounds. En waarin een derde een technisch delicate balans creëert en schijnbaar moeiteloos vervaarlijke deathgrunts afwisselt met prachtige heldere rockvocalen. En dit alles binnen een zeer theatrale setting. Een alles behalve lachwekkend fenomeen dus, dat zeker serieuze aandacht verdient. Naar mijn idee is het nog te vroeg om te bepalen of grunting al dan niet schadelijk is voor de stem. Vrijwel alle grunters zijn immers autodidact en leren het door elkaar te imiteren. Door het hopelijk toenemen van begeleiding en onderzoek zal hierover mogelijk over een tijd meer bekend zijn.
Dank aan
Graag bedankt ik hierbij Eric Kalsbeek, Chris van der Valk, Florian Maier, Peter van der Ploeg, Michel Nienhuis, Mathias Riediger voor het beantwoorden van mijn vragen en alle informatie.
Gepubliceerd in het magazine van de Nederlandse Vereniging van Zangpedagogen. Oktober 2008.